VẦN OE

TIỂU HÙNG TINH

ảnh internet

          Ngày đi lúa chửa chia vè

Ngày về lúa đã đỏ hoe khắp đồng

          Cảnh- tình buổi ra đi và ngày trở lại thu vào câu ca dao. Đỏ hoe, ta gặp ở đây vần OE.

          Về màu sắc thì hoe hoặc chóe gắn với màu đỏ và màu vàng (vàng hoe, đỏ chóe), không ai nói tím hoe, xanh hoe…Vần OE tạo ấn tượng  sự vật bị tán ra nhiều phía. Nguyễn Khuyến viết: “Làn ao lóng lánh bóng trăng loe” (Thu ẩm), bóng trăng như bị tán ra dưới làn nước xao động. Nói tòe, tòe loe gợi hình ảnh  đầu vật cứng bị dập tán hoặc vật mềm bị rách đều ra. Tung tóe: văng ra tứ phía do bị ép, bị đổ. Cười toét toe toe toét gợi hình ảnh cặp môi mở rộng tối đa.

“Ngõ tối đêm sâu đốm lập lòe” (Thu ẩm), ánh sáng đây bị tán ra trong đêm đen. Lóe sáng: ánh sáng bị dồn lại, bùng lên rồi tắt. Mắt xoe tròn vừa chỉ mắt vừa gợi sự bung tỏa của hai hàng lông mi. “Xòe bàn tay bấm đốt, Tính đã mấy năm rồi” (Thăm lúa- Trần Hữu Thung) gợi động tác bung nhả, chẻ rộng các ngón tay. Múa xòe thì động tác nghệ thuật chính vẫn là bung nhả tối đa các ngón tay để biểu hiện. “Xòe ra ba góc da còn thiếu” (Cái quạt- Hồ Xuân Hương), “Cọ xòe ô che nắng, Dâm mát đường em đi” đều chỉ tác động bung mở.

          Khóc oe oe: Âm thanh vang lên nhưng cụt như tiếng khóc giật không đủ hơi của trẻ con. Kêu chí chóe: Tiếng kêu rộn của những con vật nhỏ. Trong bài Ông nghè tháng tám, Nguyễn Khuyến mỉa: “Ghế  tréo lọng xanh ngồi bảnh chọe”, chọe  gợi dáng  oai vệ rởm của kẻ vô dụng, ngồi bành ra- oai vệ bàn tọa!

          Trở lại màu đỏ hoe: Màu sắc bị biến dạng bởi tâm trạng trong ngày về, ánh lên. Người đi xa trở về nhìn cảnh vật rưng rưng qua làn nước mắt. Ai từng xa nơi gắn bó, có dịp về lại mới thấm thía từ đỏ hoe trong hai câu ca dao trên.

          OE, dù chỉ động tác (làm động từ), chỉ âm thanh hay màu sắc (làm tính từ) vẫn gợi lên sự bung chĩa, tán ra trong  một khoảng tầm ngắn ngủi đầy ấn tượng.