Ở Tây Nam bộ, gặt xong, đập tại chỗ,
quẳng bỏ rơm, chỉ mang lúa về. Nhiều nơi khác nhất là miền Trung, không như
vậy, người ta tận thu cả rơm để làm chất đốt và thức ăn cho trâu bò trong những
ngày mưa bão lụt lội.
Gặt lúa, gánh về chất các bó lúa lại thành
vòng tròn gọi là giã và cho trâu đạp. Tùy số lượng nhiều hay ít, giã lúa to hay
nhỏ mà dùng một hay nhiều trâu. Một người đứng giữa, dắt mũi trâu cho đi vòng
vòng, con trước con sau, chỉ cần thu hoặc nới dây là trâu đi theo vòng rộng
hoặc hẹp. Có khi trâu nghé cũng lên đeo theo mẹ, vừa đi vòng vừa bú. Cứ hình
dung người điều khiển là trục quay giữa còn trâu là bánh , cứ thế mà xoay cho
đến khi nào lúa ra lúa rơm ra rơm. Đạp sạch, lúa rụng hết gọi là thục (thành
thục), đạp còn sót lúa trên chẹn là sống. Phải dự phòng hai thứ, rổ lót rơm và
thùng để hứng phòng khi trâu ỉa đái. Khi thấy trâu nhợm nhợm cong đuôi, người
dắt kêu to lên, người nhà bớ bết bưng ra hứng. Chưa kịp, người dắt phải ép mạnh
đuôi trâu xuống chưa cho ỉa. Gặp trâu đi đặc còn đỡ chứ gặp trâu ỉa chảy nhiều
khi văng cả vào mặt. Lấy thùng hứng, trâu đái vào nghe “rột rột rồ rồ”, nhiều
con hoảng kinh bứt dây mà chạy. Lại một phen bở hơi tai chạy lùa. Cười hết nổi!
Thường thì một giã lúa phải cho trâu đạp từ xế trưa cho đến tối mịt mới xong lượt đi. Trâu tạm nghỉ, lớn bé tập trung xảy bươi rũ thóc ra rồi xảy tấp thành giã và cho trâu đạp lượt lại. Đến khuya coi đã thục, trâu nghỉ, mọi người tiếp tục xảy tấp rơm ra một góc riêng rồi cào lúa lại.
Thường thì một giã lúa phải cho trâu đạp từ xế trưa cho đến tối mịt mới xong lượt đi. Trâu tạm nghỉ, lớn bé tập trung xảy bươi rũ thóc ra rồi xảy tấp thành giã và cho trâu đạp lượt lại. Đến khuya coi đã thục, trâu nghỉ, mọi người tiếp tục xảy tấp rơm ra một góc riêng rồi cào lúa lại.
Nhìn cảnh trâu cày giữa những ngày hè
nóng bỏng hoặc những ngày đông lạnh buốt mới cảm nỗi vất vả nhưng chứng kiến cảnh trâu
kéo che đường mới thấy hết gian nan.Trước đây, người ta thường ép mía làm đường
theo cách thủ công. Nhà nào khá giả nhiều mía thì có che riêng, không thì vài nhà
hoặc anh em lập chung một che, hết phiên nhà này thì đến lượt nhà kia làm
đường. Che rảnh mới ép thuê. Người ta thường dựng lều rạp đặt che ở góc vườn để
rộng rãi và thông khói. Che nghiền mía gồm
ba bánh trục bằng gỗ cứng lớn, bên trên trục giữa gắn cần ngang dài mắc
hai đầu gắn vào trâu, cứ thế hai con trâu đi vòng. Trục giữa quay kéo hai trục
hai bên xoay ngược chiều nhau. Đun mía vào giữa rãnh trục để ép, bên che quay
vào- đút, bên che quay ra- rút, hai người hai bên, đối diện nhau vừa đút vừa
rút. Đại thể, hai trục che cũng giống như trục ở xe nước mía nhưng dựng đứng,
to lớn và do trâu kéo. Nước mía ép ra được đưa vào các chảo lớn, dùng lá mía
khô, bả mía để đun, khói um mịt mù. Nước mía sôi sùng sục, người ta dùng giỏ
lưới để vớt dần cặn bẩn hất ra ngoài. Sôi đến độ dẻo đặc, nước mía được đổ vào
thùng gỗ rồi rợt ra dãy bát đã được sắp hàng sẵn cho động lại thành đường bánh.
Cày ruộng vất vả thật nhưng trâu còn được
hưởng chút gió máy thoáng mát của đất trời, thỉnh thoảng bứt ngoạm được vài
miếng cỏ non giữa ruộng nhưng kéo che thì không thể. Hai con trâu quàng ách bị
buộc vào cần che như mang gông vào cổ cứ thế kéo gông nặng nề đi quanh. Rạp che
chật hẹp trên nóng dưới nóng hầm hập, khói um mịt mù, bức bối lùng bùng, hai
trâu rướn từng bước đẩy kéo xoay hai bánh xe nghiến rít vào mía. Rồi tiếng gỗ
cọ xát “cọc cạch rít …cọc cạch rít…” thực
không khác chi cảnh tù khổ sai xay lúa kéo đá ngày xưa. Trâu kéo đến khi
nào hết mía mới được nghỉ, nhiều khi từ sáng tinh mơ đến khuya mới thả ra, phần
thưởng chỉ là đống lá mía gom sẵn cho nhai để lấy lại sức.
Trâu cày ruộng, trâu đạp lúa, trâu kéo
che, trâu kéo xe, kéo gỗ … Người nông dân quanh năm tất bật vất vả đã đành,
trâu dù chỉ ba miếng rơm cỏ qua ngày còn vất vả gian nan gấp bội.
11/08
11/08
18 tháng 2, 2017Facebook- Phong Nguyễn Thanh, Lâm Hồng Dương and 13 others
Trả lờiXóaVan Long Hung Hồi nhỏ mình luôn được phân công bưng thúng lót rơm để hứng phân trâu khi nhà đạp lúa.
Yamakuto Choitechim "Trâu" này gặm gì được đây bác ?
Thu Hương BÂY GIỜ RƠM BÁN ĐƯỢC TIỀN LẮM, NÔNG DÂN KHÔNG BỎ NỮA ĐÂU ANH ƠI!
16-2-21,22n,3 bình luận
Văn Long HưngOk, hồi nhỏ mỗi lần trâu đạp lúa bọ bảo mình ngồi canh bên cạnh cái thúng lót rơm, chờ trâu cong đuôi là bưng thúng chạy tới hứng.
Nhà có trâu cũng đỡ lắm, tội nhất là mấy nhà không có trâu, gặt về phải huy động cả nhà lấy cây đòn gánh, đòn xóc quất vào bông lúa cho hạt văng ra, rồi cởi lạt cho từng lọn nhỏ xuống chân đạp.
Ngoài ra trâu còn đi cày vàn công cho người ta rồi họ đi cấy trả công cho mình.
Con 🐃 giúp nhà nông như vậy nên mỗi lần thấy người ta giết thịt trâu, mạ mình khóc thầm nói :" tội nghiệp "