Xuân DÊ chuyện DÊ

Xuân DÊ  chuyện DÊ

 TIỂU HÙNG TINH

          Dê, từ Hán Việt là dương. Dê trước hết là một danh từ chỉ vật: Con dê. Nó có thể chuyển loại qua động từ để chỉ hành động:  Anh ta dê  tui. Cũng có thể chuyển qua tính từ để chỉ tính chất: Ông già dê.

            Thuở nhỏ, không biết ai bày mà trong bọn trẻ chúng tôi đã truyền nhau đọc giỡn : A bê xê dắt dê đi ỉa. A ă â dắt vợ đi chơi.

            Có thể nói hình ảnh dê xuất hiện sớm nhất trong văn học Việt Nam là cuối đời Trần với tập Tô Công phụng sứ kế chuyện tích Tô Vũ đời Hán đi sứ bị vua Hung Nô giữ lại bắt đi chăn dê ở vùng biên viễn. Mấy chục năm sau mới thả về, Tô Vũ đã thành một ông già, cờ tiết rách hết chỉ còn cán, vua Hán khen ngợi xem như một biểu tượng trung trinh.

            Hịch tướng sĩ văn của Trần Hưng Đạo từng nói đến chuyện triều đình ta ngoại giao nhún nhường nhưng giặc Nguyên Mông càng kiêu lộng khiêu khích: "Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, Uốn tấc lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, Đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ…”.

            Trong Cung oán ngâm khúc có đề cập đến xe dê (loại xe chở vua đi dạo trong cung cấm, dừng dâu thì vua ngự ở đấy). Người cung nữ mong ngóng trông chờ và tưởng tượng cảnh vua đến: “Xe dê sịch bánh cửa ngoài”.  Nhưng chờ đợi mòn mỏi không bao giờ gặp lại bóng quân vương sinh  ra oán thán. Nghe đâu ngay thời nhà Nguyễn cũng có xe dê chở vua dạo trong cung. Các cung nữ lấy lá dâu  rưới nước đậu rang cho thơm rồi rải dần vào phòng mình. Dê vừa kéo xe vua vừa ăn rồi đi vào, vua cũng vào cuộc mây mưa luôn ở đấy.

           Tiếp đến là Hồ Xuân Hương, nhờ nhãn quan phồn thực, bà đã khám phá ra tính dê của con vật từ khi còn nhỏ này: “Ong non ngứa nọc châm hoa rữa- Dê cỏn buồn sừng húc giậu thưa”. Dê cỏn đã vậy, đến dê cụ thì thực đáng sợ. Nghe đâu, con dê đực đầu đàn có sức phục vụ cả bầy. Buổi sáng, nó chặn cửa chuồng, mỗi dê cái phải bị nó dê một cái mới cho ra.

Từ máu dê, sau này gọi là máu ba lăm, được cụ Đồ Chiểu dung rất sớm trong truyện Lục Vân Tiên. Nhân vật Bùi Kiệm là bạn kết nghĩa với Vân Tiên nhưng khi gặp Nguyệt Nga thì mê mẩn, rắp ranh phổng tay trên. Nguyệt Nga sợ, bỏ trốn giữa đêm khuya. Đến khi Vân Tiên đỗ trạng vinh quy, Bùi Kiệm vẫn tới dự. Nguyễn Đình Chiểu phang một câu: “Cười người Bùi Kiệm máu dê- Ngồi trơ bộ mặt như sề thịt trâu”.

Những năm cuối thập niên 1960 và đầu 1970, có cái đài phát thanh Gươm thiêng ái quốc nghe đâu là của CIA đặt ngoải Hạm đội 7 ngày nào cũng ra rả đọc tin tức tuyên truyền xong lại lui tới một câu nhắn tin: Sao đỏ gọi hoá long. Hôm nay con dê cái lạc đàn  đi tìm con đực nọ. Đài Mĩ mà làm như thân Cộng chống Mĩ, úp mở bí mật té ra cũng chỉ là món diễn tuồng thô vụng, tuyên truyền ấu trĩ đến thế.

Truyện cổ Trung Hoa có chuyện Dương Châm là tay đánh xe ngựa, trước  khi xuất quân, chủ tướng đãi mọi người ăn thịt dê thì quên phần anh ta. Căm lắm, đến khi ra trận, anh ta cứ đánh xe chạy thẳng về phía địch, chủ tướng bị bắt và toàn bộ đội quân bị tan rã. Lỗ nhỏ đắm thuyền, kẻ tiểu nhân vì tức khí hoặc quyền lợi nhỏ nhen lắm khi trở mặt tàn hại, thậm chí bán nước, thực ghê gớm!

Một nhân vật khác là Dương Duyệt chuyên làm nghề bán thịt dê. Khi Sở Chiêu vương bị bức phải bỏ ngôi mà chạy, anh ta là một trong những người theo phò giá. Đến khi dẹp loạn xong, vua về lại ngôi cũ và tìm  cách phong thưởng cho anh ta nhưng anh ta thưa rằng: Trước kia vua mất ngôi tôi mất nghề bán thịt dê, nay vua về lại ngôi cũ thì tôi lại được làm nghề bán thịt dê. Vậy là thoả mãn rồi. Anh chàng bán thịt dê nhưng là một bậc quân tử!

Bách Lí Hề là đại phu nước Ngu. Ngu bị Tấn diệt, Bách Lí Hề chơ vơ. Tần Mục Công cho người đưa năm tấm da dê chuộc về phong làm tướng quốc. Bách Lí Hể giúp nước Tần trở thành bá chủ. Có con mắt nhìn người, biết dùng người để giúp rập việc lớn, biết ngọc trong đá đó là nhãn quan của bậc minh quân.

Thần thoại Hi lạp có thần Điônidốt, thần của rượu nho đầu người thân người nhưng chân dê thường say sưa ngật ngưỡng, xuất hiện trong các hội hè.

 Dê  gắn với cuộc sống, đi vào văn học và tâm linh của con người. Trong chiêm tinh học phương Tây có sao Dương cưu, ở phương Đông dê  thuộc giáp Mùi, một trong  12 con giáp vận hành và trở thành tuổi của biết bao con  người trong muôn vàn thế hệ. Đặc biệt khi nhắc đến dê với các hình ảnh ví von nào dê cụ, dê xồm, râu dê, máu dê với tiếng kêu be he be he  độc đáo của nó, ai  mà không  khỏi bật cười. Có người nghịch ngợm gọi dê là sư phụ, gọi thế thì thầy chạy!

2015