Phiếm luận CHUYỆN HEO

           .

BÚT NGUYÊN TỬ

Ảnh internet

            Nói có gốc ngọn người ta mới tin, chuyện heo mà quên tổ tiên nhà lợn là không phải phép. Lợn nhà vốn là lợn rừng, con người bắt về nuôi dưỡng, thuần hóa, lai giống, là nguồn mỡ đạm quan trọng xưa nay. Chỉ trừ dân đạo Hồi xem heo là con vật bẩn thỉu, ăn vào sẽ bị ô uế và một số người kiêng thịt còn ngoài ra từ cổ chí kim, từ đông sang tây đều xực.

            Truyện cổ kể rằng có hai vợ chồng nhà nọ đói rách đến nổi không còn mảnh vải che thân, xấu hổ quá, chui vào chuồng heo trốn. Chết đi, được Ngọc hoàng thương tình giao cho cai quản giới gia súc gia cầm, được tôn thành ông Chuồng bà Chuồng. Nhiều người mê tín, còn giữ lễ cúng chuồng.

            Trong Tây du kí của Ngô Thừa Ân có kể chuyện Thiên Bồng nguyên soái do ghẹo Hằng Nga mà bị Ngọc hoàng phạt đày xuống trần, thác sinh từ máng lợn nên có mặt mũi giống heo, làm quỷ sứ một thời gian, được Phật bà cảm hóa, sau này theo Đường Tam Tạng đi thỉnh kinh đó là Trư Bát Giới. Đắc đạo rồi nhưng chứng tham ăn tục uống, lười biếng vẫn còn, được Phật tổ cho làm chức Tịnh Đàn sứ giả, thỏa sức hưởng đồ cúng.

            Trong 12 giáp, lợn xếp chót. Chưa có vua lợn nhưng trạng Lợn thì có. Truyện dân gian kể rằng Trạng xuất thân từ lò mổ, một chữ lận lưng không có, chỉ rành coi xoáy bóp mông thọc huyết lợn nhưng gặp thời cũng hô phong hoán vũ, vớ đâu trúng đó, làm gì được nấy, sự nghiệp hanh thông, được vua biết tiếng chúa hay tên. Trạng Lợn hiếm nhưng quan Lợn cỡ Huyện Trìa thì vô số. Xưa có tên nọ xuất thân buôn heo được thời phóc lên quan, vô cùng tham ác. Dân chúng ghét nhưng không biết làm sao chỉ tìm cách chơi chữ chửi nó. Mỗi lần quan tới, ai nấy đều hô: Quan lớn lại! Quan lớn lại! (Quan lái lợn!)

            Heo gắn với người cả hàng nghìn năm lịch sử. Chữ gia (家 : nhà) trong Hán tự ở trên có bộ miêng (mái nhà), dưới có chữ thỉ (heo), có thể hiểu trong nhà thì có nuôi heo. Tập quán người Việt ở nông thôn khi con cái ra riêng thì cha mẹ cho mái nhà (chỗ ở) và con heo (làm vốn). Xưa, nuôi heo lời lãi không nhiều nhưng là cách tiết kiệm, tận dụng cơm thừa canh cặn và nguồn rau cỏ tự nhiên nên  gọi là nuôi heo bỏ ống. Chắc cũng từ quan niệm đó mà nẩy sinh ra tập quán nuôi heo đất, hằng ngày nhét vào một ít tiền lẻ gọi lẻ gọi là cho heo ăn, cuối năm đập vỡ (một cách ngả thịt), thu  được một số tiền khả dĩ. Nuôi heo còn là chuẩn đánh giá tư cách người phụ nữ: Đàn bà không nuôi heo là đàn bà nhác. 
           Heo gắn với nông nghiệp, với người nông dân đã đành, riêng thời bao cấp nhà nhà (nhà riêng và cả cơ quan nhà nước) nuôi heo, người người nuôi heo, cán bộ nhân viên gắn với heo. Có chuyện ở khu tập thể nọ, phòng ông giáo sư ở trên lầu nuôi heo và gây ô nhiễm, góp ý không được cuối cùng phải mời công an tới lập biên bản. Biên bản ghi: Ông giáo sư…nuôi heo gây ô nhiễm môi trường. Ông giáo sư không chịu, yêu cầu ghi: Heo nuôi ông giáo sư…gây ô nhiễm môi trường. Bên nào cũng khăng khăng ý kiến mình là chính xác, không ai chịu ai, nguy cơ biên bản không thể lập  được. Cuối cùng, hai bên nhất trí ghi: Ông giáo sư…và heo nuôi nhau gây ô nhiễm môi trường.

            Thịt mỡ, dưa hành, câu đối đỏ như là ba bộ phận cấu thành nét đặc trưng  ngày tết của người Việt. Thịt heo được đưa lên đầu, hành đi với mỡ vừa khắc chế vừa tương hợp, thêm câu đối đỏ, thế thôi cũng đủ rung đùi có nhâm nhi ngâm ngợi, có cái ăn cũng có cái chữ, mộc mạc mà văn hóa làm sao!

            Một bài ca dao nói về gia vị của các món thịt trong đó có thịt lợn: Con gà cục tác lá chanh- Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi- Con chó khóc đứng khóc ngồi- Bà ơi đi chợ mua tôi đồng riềng. Một loại thịt tương ứng có một loại gia vị  đã thành công thức thấm sâu vào khẩu vị nhiều đời, tạo thành đặc trưng trong món ăn dân tộc. Có người cho rằng đây là một bài ngụ ngôn về những kẻ dại dột: Chết đến nơi không biết mà lo đòi này đòi nọ, nhắc nhở  gợi ý cho người ta làm thịt mình.

            Hình ảnh heo còn gắn với bao câu chuyện thấm đẫm ý vị nhân sinh. Giáp và Ất là bạn bè thời để chỏm. Lớn lên, Giáp thành đạt làm đến chức này chức nọ chốn quan nha có lính hầu gác. Ất chỉ là dân giả, nghĩ tình bạn, nhiều lần ghé thăm nhưng lính hầu không cho gặp, khi bảo quan lớn đang nghỉ, khi bảo đi công cán. Nắm được cái tỏng, lần nọ, Ất ra chợ đặt mua con heo quay và dĩa trầu  đặt vào mâm đưa tới, nói với quân hầu rằng có  người bạn từ thời còn cởi truồng chạy đi chơi xin vào gặp. Thấy "lễ", quan Giáp hối hả sai lính ra mời vào. Vừa thấy quan Giáp, dân Ất kính cẩn lấy miếng trầu đút vào miệng con heo quay vái một cái rồi khấn: Cảm ơn mày! Nhờ mày mà tao có dịp ngó được mặt thằng bạn năm xưa. Cám ơn mày! Xong quày quả lui ra.

            Chuyện khác. Có một người mặc chiếc áo mới ra đứng ngả ba đường đặng phô diễn thời trang. Đang tha thẩn tìm khán giả để khoe mô-đen thì gặp một bác nông dân  đang sục sạo tìm kiếm, thấy người nọ, bác ta hỏi trong hơi thở: Có thấy con lợn cưới của tui sổng chuồng chạy ra đây không? Người nọ kéo kéo vạt áo đỏng đảnh: Nãy giờ tôi mặc cái áo mới  may này nè, đắt tiền lắm đấy, ra đứng đây mà không thấy con heo của bác đâu cả!

            Trong việc dựng vợ gả chồng, người mối dong thường được ăn đầu heo vì có công thay mặt ông Tơ bà Nguyệt tác hợp lương duyên cho đôi trẻ. Trong lễ phản bái (3 ngày sau khi cưới, chú rễ đưa lễ vật về nhà vợ để lạy cảm ơn), nay người ta thường lễ cặp vịt còn xưa thì lễ đầu heo. Thường đầu phải đi với đuôi, cái đuôi đặt gác lên đầu. Nếu cô dâu còn din xịn thì mâm lễ có đủ đuôi đầu, còn  trước đó mà “màu hồ đã mất đi rồi” (Kiều) thì chú rễ sẽ tỏ thái độ bằng cách chỉ đưa đến nhà vợ cái đầu không đuôi. Thành ngữ có đầu có đuôi chỉ sự hoàn hảo, trọn vẹn chắc có liên quan gì đến chuyện này. Cũng có chuyện nhà gái hồi hôn vì chuyện heo cưới. Đằng trai không biết cố ý hay vô tình  mua con heo đi lễ cưới nhà gái lại là con heo nái được thiến o lại, nhà gái phát hiện, cho rằng nhà trai khinh thường, coi con gái mình là thứ nạ dòng nên từ hôn. Đấy nhé, chọn heo cưới phải cẩn thận, mất vợ như chơi đấy!

            Và đây là một tình huống liên quan đến lắm thứ heo thể hiện qua một bài ca dao: Đang khi lửa tắt cơm sôi- Lợn kêu con khóc chồng đòi tòm tem- Bây giờ lửa đã cháy lên- Lợn nằm con nín tòm tem thì tòm.  Người phụ nữ đây gặp một loạt khó khăn dồn tới: lửa tắt cơm sôi (rối thứ nhất)- lơ mơ là sống nhão, hỏng cả nồi cơm; lợn  kêu (rối thứ hai)- ai từng nuôi mới biết cảnh lợn đó eng éc dậy chuồng; con khóc (rối thứ ba)- trẻ khóc nhiều khi càng dỗ càng khóc, dọa đánh càng khóc thêm. Ba cái khó đồng thời xuất hiện như dồn vợ vào chỗ bí, ông chồng chẳng những không giúp tháo gỡ mà lại chồng thêm cho một cái khó nữa: đòi tòm tem (rối thứ tư). Hứng vô tội vạ, thả con lợn lòng sổng chuồng hăng quậy vào cái lúc tình thế gay go, ác thật! Thế nhưng với người phụ nữ đảm việc nhà thỏa việc chồng thì khó khăn nào mà chẳng tháo gỡ được. Bây giờ lửa đã cháy lên (tháo gỡ 1), lợn nằm (tháo gỡ 2), con nín (tháo gỡ 3); ba cái rối được tháo gỡ thì cái rối thứ tư không còn khó khăn mà trở thành thuận lợi, được người vợ thách thức chào mời, xem như nhất trí cao: tòm tem thì tòm! Từ chỗ bị động, người vợ đã giải quyết tình hình và vùng lên làm chủ, sẵn sàng đương đầu, thách thức rõ ràng vừa đảm đang vừa bản lĩnh. Ngạc nhiên chưa!

            Ê-dốp, nhà ngụ ngôn bậc thầy thời cổ đại Hi Lạp (thế kỉ 6 trước công nguyên) vốn là một nô lệ. Một hôm, chủ sai ông đi mua món ngon nhất, ông mua về cái lưỡi heo. Chủ hỏi, ông đáp: Còn gì tốt bằng cái lưỡi vì nó là đầu mối giao thiệp của xã hội, là chìa khóa mở các ngành khoa học, là cơ quan của chân lí.  Hôm sau, chủ sai đi mua món dở nhất, ông lại mua cái lưỡi heo.  Chủ ngạc nhiên, ông giải thích: Trong đời không gì xấu bằng cái lưỡi vì lưỡi là mẹ của sự cãi vả, là tổ việc kiện cáo, là gốc việc binh đao tranh chấp, là đầu dây của sự vu oan giá họa, là nguồn cội của chuyện đổ thành tan nước, là chỗ phát ra những lời đê mạt, độc ác. Người chủ nghiệm ra: Tuy cùng cái lưỡi nhưng có người dùng làm việc tốt nhất, có kẻ dùng làm việc xấu nhất. Dân gian  cũng có thành ngữ lưỡi không xương. Và vì không xương nên cũng nhiều đường lắt léo.