MA LỰC ÂM THANH TRONG TIẾNG ĐÀN THÚY KIỀU

BÚT  NGUYÊN TỬ

ảnh internet

            Đoạn  trường tân thanh- tiếng  kêu  đứt  ruột, tư tưởng   định  mệnh   mà  biểu  hiện của nó là thuyết tài  mệnh tương  đố, tạo hóa ghen má  hồng ngự  trị   xuyên suốt,  biểu  hiện  rõ   rệt  thông   qua  Thúy  Kiều, nhân vật  trung tâm  của tác  phẩm.

            Bạc mệnh  như  một  điềm báo bám  lấy thân phận Thúy  Kiều  từ lúc còn thơ: Có thầy  tướng   số  đoán ngay  một  bài- Anh hoa phát tiết ra ngoài- Nghìn thu bạc mệnh  một  đời  tài  hoa. Như lời  nguyền từ  cõi  vô  minh, bạc mệnh  ăn  sâu vào  tính  cách, đưa  đẩy nàng giao tiếp,  cảm thông sâu sắc  với cả những   số  phận éo le  đau  khổ ở thế giới bên  kia  mà tiêu biểu  nhất  là  với  bóng  ma  Đạm Tiên, từ  gặp  gỡ  trong hội thanh  minh đã báo cho biết Kiều cùng hội Đoạn  trường, có tên  trong   sổ Đoạn trường đến  khi nhảy  xuống   sông Tiền Đường, Đoạn  trường   sổ  rút tên ra mới dứt.

            Con người  tài  hoa Thúy  Kiều  đã  thể hiện tư tưởng  bạc mệnh  thành cung  đàn Bạc mệnh, hòa nhập hòa  điệu rồi hóa thân  cuộc  đời   mình  vào  tiếng   đàn. Cung   đàn   là  sự  kết  hợp, dựa   vào cung bậc  xưa, lấy khúc điệu nổi tiếng cổ  điển   làm  nền tảng: So lần  dây  vũ  dây văn- Bốn dây to nhỏ  theo  vần cung thương, Khúc  đầu  Hán Sở chiến  trường… Khúc đâu Tư Mã Phượng  Cầu… Kê  Khang này  khúc  Quảng Lăng- Một rằng  Lưu thủy  hai  rằng Hành  vân… Quá  quan này  khúc Chiêu Quân… Cả  một hệ thống bài  bản  âm luật   phong   phú   được tiếp  nhận nhưng  điều đặc  biệt nhất đó là  tài  biến hóa, thể  hiện tinh hoa tài  tử của  mình, biến  sở  học âm nhạc  hàn  lâm kia thành   sở tài, thành tột đỉnh tinh   anh, thành sở  đắc, biến   những khúc nhạc phổ  biến thành  khúc  nhà  riêng biệt đặc  sắc của  mình: Cung thương  làu bậc ngũ  âm- Nghề  riêng  ăn đứt  hồ cầm một  trương, Khúc nhà  tay  lựa nên  xoang- Một thiên Bạc mệnh  lại càng não  nhân. Một  cô gái sắc nước hương  trời, tài  hoa  tột  đỉnh gắn  bó không  rời với cung   đàn có tên Bạc mệnh, cung   đàn  đi  suốt  mười lăm năm luân lạc để  cất tiếng Đau  đớn thay  phận  đàn bà- Lời  rằng bạc mệnh  cũng  là lời chung.

            Phím   đàn  dìu  dặt tay  tiên, âm thanh  quyện hòa  rồi  biến hiện, từng khúc nhạc vang  lên dẫn  người  nghe qua  từng  cảnh  ngộ, hết trạng thái  này  sang trạng thái  khác. Khi  là tiếng  sắt tiếng vàng chen nhau rộn ràng trên chiến  trường hủy   diệt, khi như oán như  sầu trong cuộc tình trái  ngang, khi như nhớ nước thương  nhà, quyến luyến  trong  cảnh  chia  lìa. Ngón  đàn uyển chuyển, âm  điệu  phong phú, bổng trầm to nhỏ theo  vần cung thương,  lúc như nước chảy- Một rằng Lưu thủy, lúc tựa  mây bay- hai  rằng Hành  vân… Bởi  mang  sẵn tâm thế  bạc mệnh, là khúc bạc mệnh  nên  trong hoàn  cảnh nào  kể  cả khi gặp  gỡ  hội ngộ tiếng   đàn đều toát ra  nỗi  buồn, Tiếng nào là chẳng não nùng  xôn  xao.

            Tinh hoa khí phách thu  vào khúc Bạc mệnh, đánh lên như thức tỉnh   cả  thiên nhiên, có  âm thanh   trong  trẻo có  âm thanh  rộn ràng, có tiếng nhanh tiếng  chậm, âm lượng  nhỏ  to,  âm  giai trầm  bổng khơi gợi  không gian sống  động, rõ thực bàn tay tiên xoay đổi   âm thanh, biến chuyển cả đất  trời: Trong như tiếng  hạc bay qua- Đục như  nước suối mới sa  nửa vời- Tiếng khoan như gió thoảng ngoài- Tiếng  mau  sầm sập  như  trời đổ mưa. Dùng  biện  pháp  so  sánh, áp các cặp  từ đối lập làm  cho  tiếng   đàn toát  lên nhiều cung bậc,  bật  lên nhiều sắc thái khác   biệt, lôi cuốn. Ở  đây  Nguyễn Du đã  mượn và  có biến  đổi ý  tưởng   của Lý Kỳ  trong  bài  Cầm  ca: Sơ nghi táp táp lương phong  động- Hậu  sự  tiêu tiêu mộng  vũ  linh- Cận nhược lưu truyền lai bích chướng- Viễn như huyền hạc hạ thanh  minh (Lúc  đầu ngỡ như gió mát thổi  rì rào, Sau lại cho là mưa chiều  rơi rào rạt. Gần như suối đổ trên vách núi xuống, Xa như tiếng hạc vẳng tận trên cao). Âm thanh   tiếng   đàn từ Lý Kì được  Nguyễn Du Việt hóa, đẩy lên mức điêu   luyện tuyệt  vời.

            Ngọn  đèn khi tỏ  khi mờ, sự  vật chung   quanh biến  hiện, có phải thủ thuật  luyến  láy,  độ  rung âm thanh lay  động sự  vật làm chao  đảo không khí, dao  dộng ánh   sáng? Không ! Ma  lực này thực   ra  xuất  phát từ tận  trong   sâu thẳm, từ linh hồn của tiếng   đàn  làm chuyển đổi  tinh thần, hút hồn người  nghe, nhập  thần vào  tiếng nhạc, say  trong thế  giới âm thanh, cuốn vào  bi khúc Bạc mệnh    đoạn  trường.

            Kiều  đánh   đàn nhiều  lần, nào Ép cung  cầm nguyệt  khi bán mình, nào Cung  cầm  trong nguyệt nước cờ  dưới hoa khi ở chốn thanh lâu, nào Bàn vây điểm nước  đường tơ họa   đàn  khi gặp gỡ Thúc Sinh, nào lựa  dây- Nỉ non thanh  thót  dễ   say lòng người   khi làm hoa nô  nhà Hoạn Thư, chỉ bấy  nhiêu cũng   đủ  nổi  tiếng cầm đài, Nước non luống những  lắng tai Chung  Kì. Thế nhưng  tất  cả chỉ được  Nguyễn Du nhắc  sơ, tả lướt, chỉ  bốn  lần  (hai lần cho Kim Trọng- gặp gỡ và tái  hồi, một  lần cho vợ chồng Thúc Sinh và   một lần  cho Hồ  Tôn Hiến) là  các  cao  điểm mà  khúc Bạc mệnh   với ngón  đàn linh   diệu  đầy  ma thuật  biểu hiện  trọn vẹn.

            Lần  đầu  cho  đánh  đàn cho người tình nghe  khi  đang  thắm  tình  đôi lứa, đàn bằng  cảm  hứng nóng bỏng lứa  đôi nhưng đã  truyền đi âm  hưởng bạc mệnh, chảy từ nguồn mạch  đoạn  trường. Tiếng   đàn gặp  tri âm, Khiến người  ngồi  đó cũng ngơ ngẩn  sầu. Kim Trọng như lạc hồn, tới  mức Khi tựa  gối  khi  cúi đầu- Khi vò chín khúc khi chau đôi mày, thấm đẫm từng   thanh  âm, đau theo từng tiết tấu  rồi nhận  xét: Rằng hay thì thật là hay- Nghe ra  ngậm đắng nuốt cay thế nào. Chính tri âm Kim  Trọng đã nghe ra, linh  cảm được ma  lực đoạn  trường ẩn  trong tiếng nhạc: Dọt lòng mình  cũng nao nao lòng người.

            Sau mười  lăm năm luân lạc, kẻ nổi trôi  người tìm kiếm rồi Kim Kiều tái ngộ, tiếng  đàn lại cất  lên trong cảnh đoàn  viên, oan trái hoạn nạn không  còn, Đoạn  trường   đã rút tên ra, âm khí tan  đi,  dương khí dần phục hồi, tiếng   đàn  ấm lại: Khúc đâu  đầm ấm dương hòa, Khúc  đâu êm ái xuân tình, Trong   sao châu  dỏ duềnh  quyên- Ấm  sao hạt ngọc Lam Điền mới đông. Sinh khí trở  lại, thế nhưng âm vang  bạc mệnh kia dẫu  có chìm lắng cũng chưa tan hẳn,  vẫn  còn vương vất: Lọt tai nghe  suốt năm  cung- Tiếng nào  là   chẳng não nùng   xôn  xao. 

          Khi hầu rượu  vợ chồng Thúc Sinh Hoạn Thư trong  cảnh trớ trêu nghiệt ngã, tiếng  đàn Kiều  đã  như khóc như than- Khiến người trên tiệc cũng tan nát lòng. Dù  có đóng kịch  phân thân, giả  vui thật  buồn, lấy   người giả  ngoài  che người thật trong thì cuối cùng Thúc Sinh cũng không  thể  chịu  đựng, không  sao  che  giấu  được nỗi  niềm  đau thương tột  độ: Giọt châu  lã chã  không cầm- Cúi  đầu chàng  những gạt thầm  giọt Tương. Còn Thúy Kiều, bị  đày đọa,  bị bêu như trò chơi, mới  là tiểu  tinh (vợ bé) đột ngột trở thành kẻ hầu,  bị   đày cho đau  đớn ê chề, nhìn chẳng  được nhau, làm cho  để một trận cười về  sau, nàng  càng thấm nỗi  đau  định  mệnh, đau nỗi  đau số  phận trớ trêu  đã  bật thành  tiếng  đàn than  khóc.

            Khúc  đàn  bạc  mệnh   cũng lay  động   được cả mặt   sắt phương   diện  quốc  gia.  Giết Từ Hải, Hồ Tôn Hiến   ép  Kiều  đánh đàn. Có người cho rằng quan  tổng  đốc  trọng thần chỉ tài diễu võ nhưng  dốt  văn nên so   tiếng  đàn với tiếng  vượn tiếng ve: Ve ngâm  vượn hót nào  tày, rõ  tay  rừng  rú! Nhưng dẫu chai  sạn sắt  đá cỡ nào  cũng bị tiếng   đàn lay  động: Lọt tai Hồ  cũng  nhăn mày rơi châu.

            Bốn  lần  Thúy Kiều  đánh   đàn, lần gặp  gỡ Kim Kiều Nguyễn Du tả 18 câu thơ, lần tái hợp  10 câu, lần hầu rượu   Hoạn Thư  6  câu, lần hầu  đàn cho Hồ Tôn Hiến ít nhất- 4 câu. Gảy  cung đàn Bạc mệnh cho  người yêu  cũng là  tri âm Kim Trọng, nàng So dần dây vũ dây văn, Bốn dây to nhỏ theo  vần cung thương… Phím  đàn  dìu  dặt tay tiên, Khói trầm  cao thấp  tiếng huyền gần  xa… sau đó  lần  lượt  các khúc nhạc cất  tiếng, diễn biến thăng hoa. Khi gảy đàn  hầu  rượu cho Hoạn Thư  tác  giả  nêu gọn Cùng  trong  một tiếng  tơ đồng, trong  buổi hầu  rượu Hồ Tôn Hiến cũng tả lướt Một  cung gió thảm mưa sầu, kế  đó là thái  độ của người  nghe, không chút mô tả nội dung. Thế nhưng, đây  là hai lần tâm trạng tập  trung đau đớn nhất, bi thương cao  độ nhất. Đánh  đàn  cho   vợ chồng Thúc Sinh: Bốn dây như khóc như than là  tiếng  đau  thương  của con người thì  đàn  cho Hồ Tôn Hiến nghe: Một  cung  gió thảm mưa  sầu, nỗi  đau như bao  phủ  đất  trời. Bốn  dây như khóc như than, nỗi  đau  đớn  khi hầu  rượu  Hoạn Thư hiện bằng  âm thanh (khóc, than) với hình ảnh (bốn dây đàn)- Đàn  và  tiếng khóc!  Đến khi  đánh   đàn cho Hồ  Tôn Hiến thì âm thanh như bặt đi, chỉ còn hình ảnh Bốn dây rỏ máu năm đầu ngón tay- Đàn và máu! Vượt  lên tất cả âm thanh, vượt  qua mọi tiếng kêu than, chỉ  còn hình   ảnh rỏ  máu, âm thanh  của cung   đàn Bạc mệnh hóa  vô âm, khổ  đau hiện hình, khốc liệt  tột  độ, trần trụi tột  cùng.

            Nỗi xót xa với tư tưởng định mệnh như một thứ quy luật trong bể khổ cuộc  đời  đã dẫn  dắt, chi phối tác phẩm, hiển hiện qua tiếng  đàn. Tiếng đàn của Thúy Kiều là gì, đó là  tiếng tơ  lòng nhuốm nỗi  đau bạc mệnh trước  cảnh  đời  ngang trái. Tiếng tơ lòng  vang  vọng  đau thương đó  lại  chính là  tiếng thơ, thơ về  nhạc. Ở  đây, ta  không nghe  tiếng nhạc, không  được  tiếp  xúc với những thang  âm  điệu thức vật  lí nhưng thơ đánh thức những thanh âm trong tận cùng  sâu thẳm  tâm  hồn, chính ngôn từ nghệ thuật  đã hòa  quyện, thấm  đẫm linh hồn  âm nhạc, gợi cho ta thấm thía nỗi  đau cuộc  đời, cảm thông với từng  số phận.

22-10-25

------------------------------------

NGUYÊN VĂN ĐỂ  TIỆN THAM CHIẾU- 4  LẦN   THÚY KIỀU  ĐÁNH  ĐÀN

      1. Lần thứ nhất là Kiều đàn cho Kim Trọng nghe

      So dần dây vũ dây văn- Bốn dây to nhỏ theo vần cung thương

      Khúc đâu Hán Sở chiến trường- Nghe ra tiếng sắc tiếng vàng chen nhau

      Khúc đâu Tư Mã Phượng Cầu- Nghe ra như oán như sầu phải chăng!

      Kê Khang này khúc Quảng Lăng- Một rằng Lưu Thủy hai rằng Hành Vân

      Quá quan này khúc Chiêu Quân- Nửa phần luyến chúa nửa phần tư gia

      Trong như tiếng hạc bay qua- Đục như nước suối mới sa nửa vời

      Tiếng khoan như gió thoảng ngoài- Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa

      Ngọn đèn khi tỏ khi mờ- Khiến người ngồi đó cũng ngơ ngẩn sầu

      Khi tựa gối khi cúi đầu- Khi vò chín khúc khi chau đôi mày.

       2. Lần thứ hai là Kiều đàn cho Hoạn Thư nghe

      Bốn dây như khóc như than- Khiến người trên tiệc cũng tan nát lòng

      Cùng trong một tiếng tơ đồng- Người ngoài cười nụ người trong khóc thầm

      Giọt châu lã chã khôn cầm- Cúi đầu chàng những gạt thầm giọt Tương

       3. Lần thứ ba là Kiều bị ép hầu đàn cho Hồ Tôn Hiến sau khi Từ Hải lâm chung

      Một cung gió thảm mưa sầu- Bốn dây rỏ máu năm đầu ngón tay

      Ve ngâm vượn hót nào tày- Lọt tay Hồ cũng nhăn mày rơi châu

       4. Lần cuối là Kiều lại đàn cho Kim Trọng nghe sau mười lăm năm tái hợp

      Phím đàn dìu dặt tay tiên- Khói trầm cao thấp tiếng huyền gần xa

      Khúc đâu đầm ấm dương hòa- Ấy là hồ điệp hay là Trang Sinh

      Khúc đâu êm ái xuân tình- Ấy hồn Thục Đế hay mình đỗ quyên

      Trong sao châu dỏ duềnh quyên- Ấm sao hạt ngọc Lam Điền mới đông

      Lọt tai nghe suốt năm cung- Tiếng nào là chẳng não nùng xôn xao